Tworzenie królewskiej kolekcji grafiki
Początki kolekcji królewskiej datowane są na rok 1748, kiedy to podczas pobytu w Brukseli młody Poniatowski zakupił pierwszy obraz. Wtedy też narodziła się jego fascynacja dziełami Rubensa i van Dycka, co dało zaczątek kolekcjonerskiej pasji[1]. Już jako król nie ograniczał się on jedynie do zbierania malarstwa, rysunku i grafiki. Wzorem innych monarchów, których rezydencje i zbiory miał okazję podziwiać podczas młodzieńczych podróży po Europie, jego kolekcjonerstwo objęło wszystkie gałęzie sztuki i nauki. Z równym zaangażowaniem do swoich zbiorów włączał rzeźby, medale, numizmaty i „starożytności”, a także mapy, modele maszyn, instrumenty fizyczne i astronomiczne czy kamienie szlachetne. Szczególne miejsce w zbiorach królewskich zajmował Gabinet Rycin będący najbardziej osobistą kolekcją, przedmiotem dumy, a także azylem w trudnych momentach panowania.

„Metamorfozy” – Królewska kolekcja grafiki Stanisława Augusta.

Królewski Gabinet Rycin
Pod koniec życia Stanisława Augusta jego kolekcja rycin i rysunków liczyła, według różnych źródeł, pomiędzy 80 tysiącami a 100 tysiącami obiektów luźnych oraz w tekach i woluminach. Zbiorem tym, a także biblioteką i pozostałymi kolekcjami początkowo opiekował się sekretarz królewski Józef Duhamel. Dopiero w 1767 roku funkcje te rozdzielono i kustoszem Gabinetu Rycin został Mikołaj Melini wspomagany przez Piotra Marivala[1]. Merytoryczny nadzór nad kolekcjami sprawował wspomniany już Moszyński.

Kategorie tematyczne tzw. classe
Najliczniejszą z dziewięciu kategorii, które wyodrębniono w Gabinecie Rycin, była Classe de Portraits licząca ponad 6600 rycin umieszczonych w 51 tekach. Zawierała ona wizerunki wybitnych postaci historycznych, począwszy od papieży, poprzez duchownych niższych rangą, cesarzy, królów, książęta, ministrów i wojskowych, aż po uczonych, pisarzy i artystów. Zbiór ten uzupełniały dwa wydzielone i o nieco innym formacie pudła zatytułowane Polonorum Icones, których zawartość stanowiły rysunki i ryciny (w większości) z przedstawieniami polskich władców i historycznych osobistości.

Rysunki, ryciny i projekty z kolekcji króla Stanisława Augusta

Rysunki artystyczne i architektoniczne
Obok ogromnego zbioru rycin Stanisław August zgromadził mniejszą, liczącą niespełna dwa tysiące obiektów kolekcję rysunków artystycznych. Ułożone w porządku alfabetycznym prace umieszczono w kartonowych tekach z numerami od 173 do 177. Mimo że znaczna ich część zyskała królewskie montaże, nie udało się przygotować dla nich ozdobnych tek. O włączeniu poszczególnych rysunków do zbioru decydował osobiście król, dla którego najważniejszym kryterium obok estetyki było nazwisko autora. Liczebność poszczególnych szkół odzwierciedlała zatem monarsze upodobania. Najliczniejsza była szkoła włoska, którą reprezentowali między innymi artyści XVI-wieczni: Giorgio Vasari, Bartolomeo Passerotti, Francesco Salviati, Allesandro Allori; twórcy XVII-wieczni: Antonio Tempesta, Andrea Sacchi oraz Giovanni Francesco Grimaldi; czy autorzy XVIII-wieczni: Francesco Solimena i Giovanni Battista Pittoni. Drugim pod względem wielkości był zespół rysunków szkoły francuskiej z XVII i XVIII wieku z pracami François Boitarda, Jacques’a Rigauda, Charles’a-Josepha Natoira, François Bouchera, Jeana-Honoré Fragonarda i innych. Mniej licznie reprezentowana była szkoła niderlandzka, jednakże i tu można było odnaleźć tak znakomite nazwiska, jak Pieter Coecke van Aelst, Jan Wierix czy Abraham van Diepenbeck. Ozdobą królewskiej kolekcji były dzieła szkoły flamandzkiej, w tym rysunki Petera Paula Rubensa i Jacoba Jordaensa, oraz szkoły holenderskiej z pracami Adriaena van der Velde, Jana van Goyena, Gaspara van Wittelego czy samego Rembrandta van Rijna. Wśród rysunków najmniej licznej szkoły niemieckiej zwracały uwagę XVII-wieczne dzieła Johanna Rottenhammera, Jürgena Ovensa czy Johanna Heinricha Rossa oraz utwory artystów XVIII-wiecznych: Jacoba Philippa Hackerta, Karla Daniela Friedricha Bacha i Friedricha Antona Augusta Lohrmanna[1].